Uitvaartverzorgers over cultuur, religie en afscheidsrituelen

Hoe komt het dat jullie veel weten over de afscheidsrituelen van verschillende culturen en religies?

Marjolein: ‘DELA verzorgt al ruim 40 jaar uitvaarten voor allerlei culturen. Ik werk zelf in Rotterdam en kom bij zoveel verschillende mensen thuis. Ieder met zijn eigen achtergrond, cultuur en religie. Door vanuit nieuwsgierigheid en interesse vragen te stellen aan nabestaanden, maar ook aan imams, pandits, dominees en andere spiritueel leiders is onze kennis in de loop van de jaren ontstaan. Ook in de rest van het land is op deze manier de expertise gegroeid en onderling zorgen we ervoor dat die kennis aan elkaar wordt doorgeven.’

Hoe zorgt DELA ervoor dat alle collega’s uitvaarten onafhankelijk van cultuur of religie kunnen begeleiden?

Christa: ‘Een cultuur begrijpen gaat over weten wat je wél moet doen en wat je níet moet doen. Zo is het in de Nederlandse cultuur heel gebruikelijk dat wij de laatste verzorging van een overledene doen, eventueel samen met de familie. In de Surinaamse cultuur mogen wij dit juist niet doen en wordt hier een speciale wasvereniging voor ingezet. Zo heeft elke cultuur zijn eigen rituelen. Vaak zit het ’m ook in kleinere dingen zoals het maken van gebaren of het wel of niet schudden van handen. Wij zijn gewend om dingen uit handen te nemen terwijl veel mensen dat helemaal niet prettig vinden. Zij doen dat graag zelf. Het is dus heel belangrijk dat iedere uitvaartverzorger zijn of haar eigen kaders loslaat om die van anderen te kunnen respecteren.’

Hoe bewegen jullie met mensen mee?

Marjolein: ‘Bij westerse uitvaarten verloopt alles vaak volgens een gezette planning. Maar bij creoolse en hindoestaanse uitvaartdiensten is het bijvoorbeeld heel gewoon dat mensen in- en uitlopen, de telefoon opnemen of nog even iemand buiten tegemoet lopen. Soms blijven mensen met elkaar op de gang in plaats van bij de dienst, als een soort reünie, en dat is voor iedereen prima. Draaiboeken veranderen ook vaak nog tijdens de dienst. Iemand wil bijvoorbeeld opeens een ander liedje. Dat gaan we dan zoeken. Wij zorgen er vooral voor dat we qua tijd niet uitlopen, zonder dat mensen dat voelen. We bewaken de planning. En ook dat kun je heel ongedwongen aanpakken. Stel dat nog niet iedereen goed afscheid heeft kunnen nemen, dan bieden we de naaste familie bijvoorbeeld aan dat ze nog even wat langer de tijd kunnen nemen in een ruimte naast de aula. Dat ervaren mensen als de ruimte krijgen.’

Wat is de beste manier om meer te leren over afscheidsrituelen?

Christa: ‘Je kunt over afscheidsrituelen van verschillende culturen en religies lezen, maar je begrijpt rituelen het beste als je ze meemaakt. Daarom lopen collega’s met elkaar mee om ervaring op te doen. Ook vragen stellen helpt om meer te leren over een bepaalde cultuur of religie. Aan collega’s, aan spiritueel leiders en soms ook aan families. Als er iets gebeurt wat je niet kent of niet begrijpt, dan kun je daar over het algemeen best naar vragen. Families voelen onze oprechte interesse en lichten vaak graag de rituelen toe. En als je voelt dat deze ruimte er niet is, dan is er altijd wel een collega die je kan helpen.’

Kunnen alle rituelen plaatsvinden bij DELA?

Marjolein: ‘Het verschilt per locatie welke rituelen wel en niet kunnen. Ons uitvaartcentrum hier in Rotterdam is bijvoorbeeld bewust zo gebouwd dat er rituelen van diverse religies kunnen plaatsvinden. Denk bijvoorbeeld aan verzorgingstafels die op het oosten gericht zijn voor islamitische rituele wassingen, of aan de schoorsteen in de aula zodat vuurdiensten die horen bij een hindoeïstisch afscheid kunnen plaatsvinden.’

Christa: ‘Kunnen rituelen niet plaatsvinden bij het dichtstbijzijnde uitvaartcentrum of crematorium, dan denken we mee over een alternatief. Als de locatie bijvoorbeeld een vuurdienst niet kan faciliteren, dan kijken we of nabestaanden samen met de pandit de vuurdienst thuis kunnen doen of we zoeken naar een andere geschikte locatie. Zo vinden we altijd een oplossing die werkt.’

Hoe laat je merken dat je de cultuur of religie begrijpt?

Marjolein: ‘Door steeds een stapje vooruit te denken en concrete vragen te stellen, laten we zien dat we de cultuur of religie begrijpen en dus weten welke rituelen belangrijk zijn. Toch bespreek ik altijd alle mogelijkheden die er zijn. Dus bij een Surinaamse familie leg ik ze niet alleen de optie van een wasverenging voor, maar geef ik ook aan dat ze de wassing zelf kunnen doen of dat wij het voor hen kunnen doen. Maar ook door kleine gebaren laten we onze expertise zien. Bijvoorbeeld door het ohm-teken vast op het scherm te zetten bij een hindoestaanse familie, of door een mannelijke medewerker in te plannen bij een bewassing van een man, en een vrouwelijke medewerker bij een vrouw.’

Wat is er in de afgelopen jaren veranderd?

Marjolein: ‘Mensen hebben tegenwoordig een steeds beter beeld van hoe de uitvaart eruit moet zien. Ook is er nu veel meer mogelijk dan vroeger. Hindoestaanse en Surinaamse uitvaarten zijn bijvoorbeeld vaak traditioneel maar daar spreken familieleden nu veel vaker op de uitvaart dan tien jaar geleden. Ook zie je dat er in Nederlandse uitvaarten meer de nadruk ligt op het leven dat iemand heeft geleefd. Dat is weer geïnspireerd op creoolse uitvaarten waarbij het leven wordt gevierd. Het is mooi om te zien dat de verschillende culturen elkaar inspireren. Ongeacht je geloof of achtergrond, tradities spelen altijd een grote rol bij afscheid nemen want dat voelt vertrouwd en het geeft troost.’