We hebben hele waardevolle begeleiding gekregen

Het fenomeen 'woorddienstbegeleider' is sterk in opkomst, nu pastoors en predikanten door de ontkerkelijking minder betrokken zijn bij uitvaarten. ‘We zien dat het voor veel nabestaanden niet altijd makkelijk is om in korte tijd zelf vorm te geven aan het persoonlijke karakter van de afscheidsdienst. Terwijl elk levensverhaal het waard is om doorverteld te worden,’ zegt Véronique Klaassen, directeur Uitvaartverzorging van DELA. ‘Waar wij als uitvaartverzorger ervoor zorgen dat alles tot in de puntjes geregeld wordt, is het dan ook fijn dat de woorddienstbegeleiders families bijstaan met het verwoorden van het levensverhaal. Als de uitvaart goed is verlopen, is dat de eerste stap naar een goede rouwverwerking.'

Woorddienstbegeleiders verzorgen ook vaak de presentaties van filmpjes en foto’s, alles in samenspraak met de nabestaanden. Inmiddels doen de nabestaanden bij een kwart van alle uitvaarten van DELA een beroep op een woorddienstbegeleider.

'Het klikte meteen'

Daniel, de zoon van Jan en Kim, kampte al vele jaren met zware psychische problemen en besloot 2,5 jaar geleden dat hij zijn leven zelf wilde beëindigen. Tijdens de periode voor zijn euthanasie vroeg Daniel aan zijn vader om contact te zoeken met DELA, omdat hij graag zelf zijn afscheidsdienst vorm wilde geven. 'Zij hebben ons in contact gebracht met Rob en het klikte meteen goed tussen hem en Daniel. Rob paste perfect bij ons. De uitvaart van Daniel was heel bijzonder. Zijn levensverhaal werd niet chronologisch verteld, maar het hoofdthema was het water van het Gardameer waar Daniel twee hele mooie vakanties heeft beleefd. We gaan daar later ook zijn as uitstrooien. Rob heeft ervoor gezorgd dat alle verhalen, foto’s en muziek prachtig in elkaar overliepen. Ook ging het plotseling slechter met mijn moeder en zij is kort voor het geplande afscheid van Daniel overleden.'

Rob heeft ook geholpen met het vormgeven van haar levensverhaal. Jan en Kim: 'Dat is heel goed gaan. We wilden de twee uitvaarten niet teveel met elkaar in verband brengen, maar het was wel fijn dat Rob van de hele situatie wist. We hebben bij beide afscheidsdiensten veel aan hem gehad en het waren twee totaal verschillende bijeenkomsten.'

'De woorddienstbegeleider heeft de afscheidsdienst van onze Daniel iets lichter weten te maken. We hebben de film van zijn uitvaart nu al een paar keer teruggekeken en we halen er nog steeds veel troost uit.'

Voor dit werk gemaakt

De woorddienstbegeleiders doen meer dan het schrijven en vertellen van het levensverhaal. Ze begeleiden ook bij uitkiezen van foto’s, filmpjes en muziek. Rob vertelt: 'Multimedia geeft een extra dimensie aan een uitvaart. Ik maak graag een mooie presentatie en muziek kan dat weer versterken.' Jan en Kim: 'Rob heeft vooraf met iedereen gesproken die het woord wilde voeren bij Daniels afscheid en hen goed geholpen. Er waren ook ontzettend veel foto’s en filmpjes. Hij gaf ons heel gericht opdrachten: zoveel foto’s van dit en zoveel van dat. Dat was voor ons een Godszegen, want we waren de weg anders helemaal kwijtgeraakt.'

Het vormgeven van Daniels afscheid, betekende ook dat Rob veel gesprekken moest voeren. Omdat Daniel zelf ook ideeën had en regelmatig iets anders wilde, moest Rob zijn draaiboek enkele keren aanpassen. 'Hij heeft bij ons wel moeten werken voor zijn geld', zeggen Jan en Kim lachend. 'Maar voor ons was het die uitgave helemaal waard. Hij is echt voor dit werk gemaakt.'

Verrassend veel ruimte

Rob is van origine vormgever en werkte eerder als uitvaartverzorger. Beide ervaringen komen hem goed van pas. 'Zes jaar geleden heb ik de stap gezet naar woorddienstbegeleider, omdat ik meer de diepte in wilde. Ik kan me nu helemaal focussen op het vormgeven van een mooi afscheid. Het traject met Daniel was heel bijzonder. Ik heb hem van tevoren gesproken, maar ook met zijn ouders en zijn vriendenkring. Dat was intensief, maar het gaf een extra dimensie. Normaal gesproken probeer ik gesprekken vóór een overlijden een beetje af te houden Als iemand ziek is, weet je nooit wanneer hij of zij gaat overlijden, dus de kans bestaat dat ik de woorddienstbegeleiding dan niet kan doen omdat ik op dat moment bij een andere familie ben. Bij Daniel was het moment van overlijden van tevoren bekend. Dit kwam echt wel even binnen natuurlijk, maar ik probeer dat dan in te zetten om het specialer te maken. Ik probeer ook altijd wat licht en lucht in het afscheid te brengen, dat is wel kenmerkend voor mijn aanpak. Een grapje, of inspelen op een opmerking, kan de spanning soms breken. Je proeft in het gesprek met de nabestaanden vooraf wel hoeveel ruimte je hebt om het een beetje open te breken en die ruimte is vaak verrassend groot. Ik kreeg van een weduwe na de afscheidsbijeenkomst van haar man ooit het compliment: je hebt het ondragelijke wat dragelijker gemaakt. Dat vond ik zo mooi gezegd.’

Woorddienstbegeleiders zijn zzp'ers

De uitvaartverzorgers zijn bij DELA in dienst, maar de woorddienstbegeleiders niet. Zij werken als zzp'er, de nabestaanden huren hen apart in. Iedereen mag woorddienstbegeleider worden, maar dat wil niet zeggen dat DELA met iedereen samenwerkt. Het uitvaartverzorgingsbedrijf zet zich in voor professionalisering van de beroepsgroep. Mia van Eijl, projectmanager Staf Uitvaartverzorging van DELA: 'We selecteren alle woorddienstbegeleiders met wie we samenwerken persoonlijk. De woorddienstbegeleider krijgt meerdere selectiegesprekken, we beoordelen enkele uitgeschreven draaiboeken en kijken mee met drie uitvaarten. Daarna beslissen we of de woorddienstbegeleider wel of niet in onze vaste pool komt.'

Dennis Heijnen, regiomanager team uitvaartverzorging bij DELA in Zuid-Limburg: 'Onze uitvaartverzorgers maken de match tussen de nabestaanden en de woorddienstbegeleiders in onze pool. Zij weten welke woorddienstbegeleider qua persoonlijkheid en werkwijze het beste bij de familie past. En ze weten bijvoorbeeld ook of iemand wel of geen dialect spreekt -wat bij ons in het Zuiden vaak een rol speelt- of andere speciale vaardigheden heeft.'

Limburg als bakermat

In feite kan Limburg beschouwd worden als de bakermat van de woorddienstbegeleiders. 'Het is eigenlijk begonnen met de opkomst van ritueelbegeleiders die een kerkelijk tintje kwamen brengen in het crematorium, onder meer omdat er steeds minder pastoors beschikbaar waren’, vertelt Dennis Heijnen. ‘Van de ongeveer dertig woorddienstbegeleiders die in deze regio in onze pool zitten, werken er twee ook nog als pastoraal werker in de kerk. Woorddienstbegeleider is echt een beroep aan het worden. Sommigen combineren het met de functie van BABS, buitengewoon ambtenaar van de burgerlijke stand. Dus ze spelen een rol bij trouwen en rouwen.'

Het aantal woorddienstbegeleiders in Nederland zal alleen maar toenemen, omdat ze nabestaanden compleet ontzorgen bij het vormgeven van het levensverhaal van hun dierbare. Jan en Kim Verhulst beamen dat: 'Het is nog veel meer dan ontzorgen. Je kijkt met een beter gevoel op het afscheid terug. En dat geldt niet alleen voor ons, want er zijn al verschillende mensen geweest die Rob willen bespreken voor de toekomst.' Het 'terugvragen' van een woorddienstbegeleider is volgens DELA een groeiend verschijnsel. Rob bevestigt dat: 'Bij sommige families ben ik al vier keer geweest.' Het is hét bewijs dat woorddienstbegeleiders naast uitvaartverzorgers helpen om het afscheid van een dierbare persoonlijk en waardevol te maken.