Leg je wensen vast
In ons online wensenboekje kun je eenvoudig aangeven hoe jouw afscheid eruit moet komen te zien. Je nabestaanden zien dan in een oogopslag welke zaken ze kunnen/moeten gaan regelen.
‘Vaak zien mensen pas op de foto’s van het afscheid hoeveel liefde ze om zich heen hadden.’
Fotografe Boukje Canaan legt de waardevolle momenten rondom het afscheid vast. Een liefdevolle hand op de schouder, de geconcentreerde blik van kleinkinderen die kaarsjes aansteken, het samen lachen om een weet-je-nog’je. De nabestaanden behouden zo herinneringen aan de dag die ze met zo veel liefde hebben vormgegeven.
‘Op de dag van de uitvaart zijn nabestaanden met name bezig met hun eigen verdriet. Ze nemen voor de allerlaatste keer afscheid, dat vraagt veel van ze. De genodigden hebben natuurlijk ook allerlei emoties, maar daarvoor sluiten de nabestaanden zich vaak onbewust af: het is simpelweg teveel allemaal. Als nabestaanden later de foto’s zien, zijn ze vaak erg geraakt door de hoeveelheid liefde waarmee ze omringd waren.
Ze zeggen bijvoorbeeld tegen me: ‘Ik weet dat er een erehaag gevormd is voor papa, maar ik heb het nooit gezien, want wij droegen de kist. Pas op de foto’s zagen we wie er allemaal stond en hoe er naar ons gekeken werd.’ Uit de beelden die ze tijdens het afscheid zelf vaak missen, halen mensen later veel troost en steun.’
Hoe maak jij verbinding met de nabestaanden?
Rondom het afscheid ben ik dan aanwezig bij alle belangrijke momenten om die als herinnering vast te leggen. Tijdens de uitvaart zelf, maar soms ook ervoor, bijvoorbeeld tijdens het beschilderen van de kist door de kinderen of kleinkinderen.’
Hoe kan het laten vastleggen van het afscheid ondersteunen bij het rouwproces?
‘Wat ik veel hoor, foto’s geven een opening geven om te praten over overleden dierbare het afscheid. Veel mensen vinden dat spannend of moeilijk en weten niet hoe ze moeten beginnen. Het helpt als je er een album bij kunt pakken, dat is heel concreet en tastbaar. Een weduwnaar heeft een keer tegen me gezegd: ‘Ik bekijk het album van het afscheid vaker dan ons trouwalbum. De trouwfoto’s zijn geposeerd, maar de beelden van het afscheid zijn echt. Ik zie aan alles hoeveel ik van m’n vrouw houd.’
Ja, op zo’n moment krijg ik kippenvel. Foto’s van het afscheid helpen om te praten over wie men mist én laten zien hoeveel liefde er was. Dat geeft ruimte en rust, en helpt mensen verder te komen in hun rouw.’
Welke momenten raken jou persoonlijk het meest?
‘Dat zijn er ontzettend veel, maar wat ik altijd prachtig vind, is het aansteken van de kaarsjes door de kinderen of kleinkinderen. Terwijl zij geconcentreerd bezig zijn, zitten de ouders of grootouders erachter liefdevol naar ze te kijken. De mensen in de zaal zien de blikken niet, want die zien het van de achterkant – of van ver weg.
Vanuit mijn oogpunt zie ik én de emoties van de kinderen én de emoties van de ouders. Dat raakt me iedere keer weer. Vaak hoor ik ook dat het voor kleine kinderen zo bijzonder is om dat moment terug te zien, later als ze groot zijn.’
Wat vinden mensen spannend aan het laten vastleggen van het afscheid?
‘Ik merk dat sommige mensen een camera bij een afscheid een eng idee vinden. Het verlies is al zwaar genoeg – dus waarom zou je het verdriet fotograferen? Ik leg dan uit dat ik door het vastleggen van de kleine, intieme momenten het verhaal van een afscheid, en daarmee ook het verhaal van een familie, hoop te vertellen. Ik help de nabestaanden zo om herinneringen te behouden aan een dag die ze met alle liefde van de wereld hebben vormgegeven. Daarnaast zijn het ook de foto’s van de allerlaatste keer samen en die zijn heel waardevol.’
Hoe ga je ermee om als mensen niet in beeld willen?
‘Als ik iemand wil vastleggen en die persoon ziet me, vraag ik altijd even non-verbaal of het oké is. Via oogcontact merk ik het als iemand het niet prettig vindt. Mensen geven het zelf ook weleens aan. Ze draaien dan bijvoorbeeld hun gezicht weg of schudden even met hun hoofd. Dat gebeurt niet vaak, maar als het gebeurt, respecteer ik dat natuurlijk.
Met de familie zelf maak ik van tevoren duidelijke afspraken. Ik zeg: ‘Ik ben er voor jullie om de gebeurtenissen zo goed mogelijk vast te leggen. Is er een moment waarvan je voelt, dit even niet, kun je dit aangeven.’ Maar over het algemeen verloopt het allemaal heel natuurlijk. Ik hoor weleens achteraf van mensen: ‘Ik heb je één of twee keer kort gezien, maar daarna was je ook meteen weer weg.’ Zo moet het zijn.’
Wat is de meerwaarde van foto’s van een afscheid?
‘Dat is voor iedereen anders, maar voor veel mensen is het belangrijk om te zien hoe ze het afscheid samen hebben beleefd. Daarnaast merk ik dat het album een manier is om een gesprek te beginnen waarin de naam van de overledene weer genoemd wordt. Veel nabestaanden geven het een mooie, zichtbare plek in huis. Als er dan iemand komt, zeggen ze: ‘Wil je eens kijken?’ Het helpt ze om binnen hun rouw verbinding te blijven maken met anderen en dat is zo belangrijk.’
Wat zijn jouw wensen?
Er zijn verschillende manieren om je uitvaartwensen vast te leggen. Zo kun je zelf je wensen online invullen, opschrijven in een wensenboekje of een gesprek aanvragen met een coöperatieconsulent of uitvaartverzorger van DELA. Van de tekst op de rouwkaart tot de invulling van de het afscheid: alles kan op jouw manier gedaan worden als je dat van te voren vastlegt.